هیماو نیشانەکانی وەستان لە قورئاندا

١ــ ( ) نیشانەی وەستانی پێویست ( علامة الوقف اللازم ).
ئەم نیشانەیە بە مەبەستی جوداکردنەوەی دوو ڕستە بەکاردێت، تاکو واتای ڕستەکان ئاشکرا بن‌و لەگەڵ یەکتری تێکەڵ نەبن، وەکو دانانی ئەم نیشانەیە لە کۆتایی وشەی ﴿يَسۡمَعُونَۘ﴾ لەم ئایەتەی خوارەوەدا. دەبێت قورئانخوێن لەسەر ئەم وشەیە بوەستێت پاشان ئایەتەکە تەواوبکات‌و لە وشەی ﴿وَٱلۡمَوۡتَىٰ﴾ دەستپێبکاتەوە، چونکە بە گەیاندنی بەشی یەکەمی ئایەتەکە بە بەشی دووەمەوە بەبێ وەستان، مەبەستێکی هەڵە دروست دەبێت بەوەی کە: ئەوانەی دەبیستن‌و هەروەها مردووەکانیش وەڵام دەدەنەوە واتە: ( إِستِجَابَة )ەیان هەیە، ئەوەش ڕاست نیە.
    ﴿إِنَّمَا يَسۡتَجِيبُ ٱلَّذِينَ يَسۡمَعُونَۘ وَٱلۡمَوۡتَىٰ يَبۡعَثُهُمُ ٱللَّهُ ثُمَّ إِلَيۡهِ يُرۡجَعُونَ ‎٣٦﴾  

نموونەوەیەکی دی لە سورەتی: النِّساء، ئایەتی /١١٨:
پێویستە لەسەر ﴿لَّعَنَهُ ٱللَّهُۘ﴾ بوەستین، ئەگەر لەسەری وەستاین ئەوە ئەم بەشە واتە بەشی یەکەم لە ئایتەکە مەبەست پێی خودای گەورەیە، ئەوەش ڕاستە. واتە: ( ئەو شەیتانەی کە خودای گەورە نەفرینی لێکردووە )، هەروەها بەشی دووەم لە ئایەتەکە مەبەست پێ‌ی ( شەیتان )ە، کە دەڵێ: ( سوێند بێت به تۆ ئه‌ی خودا به‌شێکی دیاریکراو له به‌نده‌کانت داده‌بڕم له ئیمان‌و خوداناسی ).
بەڵام بە گەیاندنی بەشی یەکەمی ئایەتەکە بە بەشی دووەمەوە بەبێ وەستان، ئەوە مەبەستێکی هەڵە دروست دەبێ‌و بەشی دووەمیش هەر بۆ خودای گەورە دەگەڕیتەوە، ئەوەش ڕاست نیە:
    ﴿لَّعَنَهُ ٱللَّهُۘ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنۡ عِبَادِكَ نَصِيبٗا مَّفۡرُوضٗا ‎١١٨﴾  

نموونەیەکی دی لە سورەتی العَنكَبوت، ئایەتی/ ٢٦ :
پێویستە لەسەر بەشی یەکەمی ئایەتەکە ﴿فَ‍َٔامَنَ لَهُۥ لُوطٞۘ﴾ بوەستین‌، گەر لەسەری وەستاین ئەوە ئەم بەشە واتە بەشی یەکەم لە ئایتەکە مەبەست پێ‌ی پێغەمبەر لوط ( علیە السلام )ە کە باوەڕی بە ئیبراهیم ( علیە السلام ) هێناوە. وە بەشی دووەمی ئایەتەکە ﴿وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَىٰ رَبِّيٓۖ﴾ مەبەست پێ‌ی پێغەمبەر ئیبراهیم ( علیە السلام )ە، کە دەفەرموێ: به‌ڕاستی من ئیتر كۆچ ده‌كه‌م بۆلای په‌روه‌ردگارم.
بەڵام بە گەیاندنی بەشی یەکەمی ئایەتەکە بە دووەمەوە بەبێ وەستان، مەبەستێکی هەڵە دروست دەبێت کە پێغەمبەر لوط ( علیە السلام ) فەرموویەتی: به‌ڕاستی من ئیتر كۆچ ده‌كه‌م بۆلای په‌روه‌ردگارم:
    ﴿فَ‍َٔامَنَ لَهُۥ لُوطٞۘ وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَىٰ رَبِّيٓۖ ٢٦﴾  

٢ــ ( ) نیشانەی وەستانی قەدەغەکراو ( علامة الوقف الممنوع ).
وەستان دروست نیە لەسەر هەر وشەیەک کە ئەم نیشانەی لەسەر بێت. چونکە مەبەستی ئایەتەکە تەواو نابێت، وەکو وەستان لەسەر وشەی ‎﴿وَصَدَّقَ بِهِ ۙۦٓ﴾ لەم ئایەتەی خوارەوەدا:
    ﴿وَٱلَّذِي جَآءَ بِٱلصِّدۡقِ وَصَدَّقَ بِهِ ۙۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ ٣٣﴾  
چونکە ﴿وَٱلَّذِي﴾ لێرە ( مُبْتَدَأ )ەو دەستەواژەی ‎﴿وَصَدَّقَ بِهِ ۙۦٓ﴾، ( خَبَر )ەکەیەتی‌و نابێت لێك جودابکرێنەوە.

نموونەیەکی دی لە سورەتی الأنْفَال، ئایەتی/٥٠:
    ﴿وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ يَتَوَفَّى ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ ۙ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يَضۡرِبُونَ وُجُوهَهُمۡ وَأَدۡبَٰرَهُمۡ وَذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡحَرِيقِ ٥٠﴾  

٣ــ ( ) نیشانەی وەستان‌و گەیاندنی ڕێپێدراو ( جواز الوقفِ وجوازِ الوصْلِ )
مەبەست لەم نیشانەیە ئەوەیە کە وەستان ( وقف )و بەردەوام بوون ( وصل ) وەک یەکن، وەکو دروستی وەستان یاخود دروستی نەوەستان لەسەر وشەی ﴿عَمَلٗاۚ﴾ لەم ئایەتەی خوارەوەدا:
    ﴿ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَيَوٰةَ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ ٢﴾  
چونکە بە گەیاندنی بەشی دووەم ﴿وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ﴾ بەیەکەمەوە دەبێتە ( جُملة حاليَّة )، هەروەها جوداکردنەوەیان لە یەکتریشەوە هەر دروستەو، دەستپێکردنەوەش بە بەشی دووەم لە ئایەتەکەدا هەر دروستە.

نموونەیەکی دی لە سورەتی الملك، ئایەتی /١٩:
    ﴿أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ إِلَى ٱلطَّيۡرِ فَوۡقَهُمۡ صَٰٓفَّٰتٖ وَيَقۡبِضۡنَۚ مَا يُمۡسِكُهُنَّ إِلَّا ٱلرَّحۡمَٰنُۚ إِنَّهُۥ بِكُلِّ شَيۡءِۢ بَصِيرٌ ١٩﴾  

٤ــ ( ) نیشانەی گەیاندنی ڕێپێدراو، بەڵام وەستان لەسەری چاکترە ( جوازِ الوصلِ مع كَونِ الوقفِ أَوْلى )
مەبەست لەم نیشانەیە ئەوەیە دەتوانی بەردەوام بیت، بەڵام وەستان ( وقف ) لەسەر ئەو وشەی کە نیشانەکەی لەسەرە باشترە، وەکو وەستان لەسەر وشەی ﴿فَٱقۡتُلُوهُمۡۗ﴾ لەم ئایەتەی خوارەوەدا:
    ﴿ . . . . فَإِن قَٰتَلُوكُمۡ فَٱقۡتُلُوهُمۡۗ كَذَٰلِكَ جَزَآءُ ٱلۡكَٰفِرِينَ ١٩١﴾  
وەستان لەشەر وشەی ﴿فَٱقۡتُلُوهُمۡۗ﴾ باشترە، هەرچەندە بەردەوام بوون لەسەری‌و گەیاندنیشی بەدوای خۆیەوە هەر دروستە، چونکە واتای هەردوو بەشەکان بەیەکەوە بەستراوە، بەڵام وەستان باشترە لەبەر جوداکردنەوەی نیوان حوکم ( الحُكُم )و دەرخستنی هۆکەی ( تَعليلِهِ ).

نموونەیەکی دی لە سورەتی البَقَرَة، ئایەتی /١٢٠:
    ﴿وَلَن تَرۡضَىٰ عَنكَ ٱلۡيَهُودُ وَلَا ٱلنَّصَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمۡۗ قُلۡ إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰۗ . . . . . ١٢٠﴾  

٥ــ ( ) نیشانەی وەستانی ڕێپێدراو، بەڵام گەیاندن باشترە ( جَوازِ الوَقْفِ معَ كَوْنِ الوَصْلِ أوْلىٰ )
مەبەست لەم نیشانەیە ئەوەیە کە وەستان ( الوقف ) لەسەر ئەو وشەیە کە نیشانەکەی لەسەرە ڕێپێدراو ( جائز )ە، بەڵام گەیاندن ( وصل ) باشترە، وەکو:
گەیاندنی ﴿مَّا تَرَىٰ فِي خَلۡقِ ٱلرَّحۡمَٰنِ مِن تَفَٰوُتٖۖ﴾ بە ﴿فَٱرۡجِعِ ٱلۡبَصَرَ هَلۡ تَرَىٰ مِن فُطُورٖ﴾ لەو ئایەتەی خوارەوە:
    ﴿ ٱلَّذِي خَلَقَ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖ طِبَاقٗاۖ مَّا تَرَىٰ فِي خَلۡقِ ٱلرَّحۡمَٰنِ مِن تَفَٰوُتٖۖ فَٱرۡجِعِ ٱلۡبَصَرَ هَلۡ تَرَىٰ مِن فُطُورٖ ٣﴾  
چونکە لە ڕووداوەستانی ( تَحَدِّي ) چەمکی ﴿فَٱرۡجِعِ ٱلۡبَصَرَ﴾ دەگەڕێتەوە بۆ ﴿خَلۡقِ ٱلرَّحۡمَٰنِ﴾ کە بەمەش بەیەکگەیاندنەکە باشترە لەبەر بەهێزی پەیوەندی ئەم دوو چەمکە بە یەکتری‌یەوە، لەگەڵ ئەوەشدا لێك جوداکردنەوەی ئەم دوو چەمکە هەر دروستە.

نموونەیەکی دی لە سورەتی النَّبَأ، ئایەتی /٣٩:
    ﴿ذَٰلِكَ ٱلۡيَوۡمُ ٱلۡحَقُّۖ فَمَن شَآءَ ٱتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِۦ مَ‍َٔابًا ٣٩﴾  

٦ــ ( )^[1] نیشانەی بە یەکگرتنی وەستان ( تَعَانُقِ الوَقْفِ )
مەبەست لەم نیشانەیە ئەوەیە کە نابێت لەسەر هەردوو نیشانەکە بوەستین، واتە: ئەگەر لەسەر یەکێک لەم دوو نیشانەیە وەستاین نابێ لەسەر ئەوی دیکەیان بوەستین، دەشتوانین لەسەر هیچ کامیان نەوەستین، بۆ نموونە ئەگەر لەسەر وشەی ﴿لَا رَيۡبَۛ﴾ لەم ئایەتەی خوارەوەدا بوەستین، ئیدی نابێت لەسەر وشەی ﴿فِيهِۛ﴾ بوەستین:
    ﴿ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ ٢﴾              

نموونەیەکی دی لە سورەتی ( المَائِدَة )، ئایەتی/٢٦:
    ﴿قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيۡهِمۡۛ أَرۡبَعِينَ سَنَةٗۛ يَتِيهُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ فَلَا تَأۡسَ عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡفَٰسِقِينَ ٢٦﴾          

نموونەیەکی دی لە سورەتی إِبْرَاهِيم، ئایەتی /٩:
    ﴿أَلَمۡ يَأۡتِكُمۡ نَبَؤُاْ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ قَوۡمِ نُوحٖ وَعَادٖ وَثَمُودَ ۛ وَٱلَّذِينَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ ۛ لَا يَعۡلَمُهُمۡ إِلَّا ٱللَّهُۚ . . . . . ٩﴾  

1. هەروەها پێ‌ی دەگوترێ: چاودێری لە وەستاندا ( المُرَاقَبَةُ في الوَقْفِ )، چونکە خوێنەر چاودێری واتاکەی دەکات.