تێکهەڵکێشان (الإدغام) لە ڕوانگەی وەسفەوە (واتە چۆنیەتی‌و شێوەی)

تێکهەڵکێشان لە روانگەی چۆنیەتی‌یەوە دابەشکراوەتە سەر: تێکهەڵکێشانی تەواو (الإدغام الكامل) و تێکهەڵکێشانی ناتەواو (الإدغام النَّاقص).
هەرچەندە لە پێشتر باسی ئەم جۆرە تێکهەڵکێشانە کراوە، بەڵام بەباشمان زانی دووبارە بکرێتەوە لێرە بۆ سوود وەرگرتن لێ‌ی:
١ ــ تێکهەڵکێشانی تەواو (الإدغام الكامل): ئەو جۆرە تێکهەڵکێشانەیە کە خودی پیتی یەکەم‌ دەچێتە ناو پیتی دووەم‌و خودو سیفەتی پیتی یەکەم نامێنێت.
نیشانەی چەسپاوی تێکهەڵکێشانی تەواو (الإدغام الكامل) لە ڕینووسی قورئاندا بەم شێوەی خوارەوەیە
نیشانەی زەنە (سکون) لە پیتی یەکەم لادەبرێت‌و نیشانەی گیرە (شَدّة) لەسەر پیتی دووەم دادەنرێت، وەکو^[1]:
           

٢ ــ تێکهەڵکێشانی ناتەواو (الإدغام الناقص): ئەو جۆرە تێکهەڵکێشانەیە کە خودی پیتی یەکەم‌ دەچێتە ناو پیتی دووەم‌و خودی پیتی یەکەم نامێنێت بەڵام سیفەتەکەی دەمێنێت.
نیشانەی چەسپاوی تێکهەڵکێشانی ناتەواو (الإدغام الناقص) لە ڕینووسی قورئاندا بەم شێوەی خوارەوەیە
نیشانەی زەنە (سکون) لە پیتی یەکەم‌و نیشانەی گیرە (شَدّة) لە پیتی دووەم لادەبرێن، وەکو ^[2]:
        

              
                                                                        

      ﴿وَٱللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنۢ بُيُوتِكُمۡ سَكَنٗا﴾

چەند نموونەیەکی دیکەی هەڵگەرانەوە (القلب)، ئێرە کلیک بکە .

وە پێویستە بزانرێت کە ڕاستترین شێوە بۆ ئەداکردنی (میم)ی شاردراوە ئەوەیە لێوەکان بە نەرم‌و شلی بەبێ پاڵەپەستۆ لەسەر یەکتری‌یەوە دابنرێن‌و هیچ کەلێنێك‌و بۆشای‌یەك لە نێوانیاندا بەجێ نەمێنێت .
تێبینی دەکرێت کە هیچ جیاوازی‌یەک لەنێوان حوکمی هەڵگەڕانەوە (القلب)و حوکمی شاردنەوەی پیتی (م) کە پێ‌ی دەگوترێ (الإخفاء الشَّفَوي)دا نیە. زانایان دەڵێن لەبەر قورسی دەرخستنی پیتی (ن)و (ب)ی زەنەدار لەتەنیشت یەکەوەو لەبەر نەگونجانی تێکهەڵکێشانیان بەهۆی لێك دووری‌یان لە دەرچەکانیانەوە، پەنابردرا بەر حوکمی شاردنەوەو هەر لەبەر ئەوەشە لە هەندێک دەقدا ناوی ئەم حاڵەتە بە شاردنەوە ناسراوە هەرچەندە زۆربەی زانایان بە هەڵگەڕانەوە (القلب) ناساندوویانە.

تێبینی:
ـــ نیشانەی هەڵگەڕانەوەی (نون)ی زەنەدارو (تەنوین) لە رێککاری پەڕاوی قورئاندا، ئێرە کلیک بکە .

---

حاڵەتی چوارەم / شاردنەوە (الإخفاء)

پێشتر پێناسە کرا، بەڵام لێرە دووبارەی دەکەینەوە بۆ سوود وەرگرتن لێ‌ی
ــــ وشەی شاردنەوە لە زمانەوانیدا بە واتای داپۆشین (السَّتر) دێت.
ـــ لەزاراوەدا: بریتیە لە دەربڕینی نونی زەنەدار یان تەنوین بە شێوازو سیفەتێك لەنێوان دەرخستن (ألإظهار)و تێهەڵکیشکردن (ألإدغام) بەشێوەیەک کە نە دەرخستنی تەواو بێت‌و نە تێهەڵکێشکردنی تەواو بێت‌و، بەبێ گیرەداری (تشدید)و بە هێشتنەوەی مینگە لە پیتی یەکەمداو شەدە لابردن لەسەر پیتی دوایی.**
شاردنەوە ( ألإخفاء) لە یەک وشەو لە دوو وشەدا ڕوو دەدات.
ئەم شاردنەوەیە (ألإخفاء) کاتێك ڕوودەدات کە لەدوای نونی زەنەدار و تەنوینەوە (١٥) پانزدە پیت لە پیتەکانی زمانی عەرەبی دێت کە ئەمانەن: (ت، ث، ج، د، ذ، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ف، ق، ك)، لەسەرەتای وشەکانی ئەم دێڕە شیعرەدا کۆکراونەتەوە:


** واتای ئەوەی کە شاردنەوە حاڵەتێکە لەنێوان دەرخستن‌و تێکهەڵکێشاندا، لەم خشتەی خوارەوە روون کرایتەوە

	بەشی زمان	بەشی خیشوم (غُنَّة)
لە حاڵەتی دەرخستندا	هەیەو بەشدارە	هەیەو بەشدارە
لە حاڵەتی شاردنەوەدا	نیەو بەشدار نیە	هەیەو بەشدارە
لە حاڵەتی تێکهەڵکێشاندا	نیەو بەشدار نیە	نیەو بەشدار نیە

نموونە لەسەر حوکمی شاردنەوە لەگەڵ پیتەکاندا:

	نونی زەنەدار	تەنوین
صاد ـ ص
ذال ـ ذ
ثاء ـ ث
كاف ـ ك
جيم ـ ج
شين ـ ش
قاف ـ ق
سين ـ س
دال ـ د
طاء ـ ط
زاي ـ ز
فاء ـ ف
تاء ـ ت
ضاد ـ ض
ظاء ـ ظ

میکانیزمی شاردنەوەی نونی زەنەدارو تەنوین

بۆ شاردنەوەی نونی زەنەدارو تەنوین پێویستە ئەم هەنگاوانەی خوارەوە جێبەجێ بکرێن:
١ ــ دەبێ پێشەوەی زمان کەمێک لە پووکی ددانەکانی سەرەوە دووربخرێتەوەو کەمێک لە دەرچەی (مخرج)ی نون دووربکەوێتەوە.
٢ ــ ئامادەکردنی دەم بۆ دەرچەی پیتی دواتر.
٣ ــ دەربڕینی مینگەیەکی تەواو لە بڕناخ (خیشوم)ەوە.
٤ ــ بەردەوامبوونی دەنگۆیەکی کەم لە ناو دەمەوە بەهۆی دانەخرانی دەرچەی نون (بەشی زمانی)، ئەم دەنگەش تەنها لە پیتی (ق، ك) دروست نابێت چونکە دەرچەی ئەم دوو پیتە بە تەواوەتی دادەخرێت.

جەند تێبینی‌یەک لەسەر حوکمی شاردنەوە
١ ــ دەنگی نونی شاردراوە یان تەنوینی شاردراوە قەڵەو دەبێت ئەگەر لە دوایەوە پیتێکی قەڵەو هات، وەکو:
           
ئەمەش بەهۆی گەڕاندنەوەی زمانە گچکە (لسان المزمار)و تەسکبوونەوەی گەرووەوە ڕوودەدات کە دواتر دەبێت هۆی قەڵەوکردنی ئەو مینگەیەی کە لە برناخ (خیشوم)ەوە دەردەچیت.
٢ ــ بەڵام بە پێچەوانەوە دەنگی نونی شاردراوە یان تەنوینی شاردراوە ناسك دەبێت ئەگەر لە دوایەوە پیتێکی ناسک هات، وەکو:
           

٣ ــ نیشانەی شاردنەوەی نونی زەنەدارو تەنوین (علامَةُ إخْفاءِ النُّونِ السَّاكِنَة والتَّنْوين).
ــ نیشانەی شاردنەوەی نونی زەنەدار (علامَةُ إخْفاءِ النُّونِ السَّاكِنَة ) لە رێنووسی قورئانی پیرۆزدا (ن ــ نون)ەکە زەنەی لێدەکرێتەوە و گیرە (الشَّدَّة) لەسەر پیتی دوای خۆی لادەبرێت، وەکو:
        
ــ نیشانەی شاردنەوەی تەنوین (علامَةُ إخْفاءِ التَّنْوين) لە رێنووسی قورئانی پیرۆزدا هەردوو هێڵەکە (دوو جووڵەکە) لەسەر یەکتری جووت ناکرێن () و گیرە (الشَّدَّة) لەسەر پیتی دوای ئەو لادەبرێت، وەکو:
        

هەندێک لە هەڵەکانی گۆکردنی نونی زەنەدارو تەنوین

١ ــ دەرخستنی (إظهار) نونی زەنەدارو تەنوین لە کاتێکدا کە پیتەکانی تێکهەڵکێشان یان هەڵگەڕانەوە یاخود شاردنەوە بەدوایاندا دێن.
٢ ــ تێکهەڵکێشکردنی بەبێ مینگە لە پیتی (و)و (ي)دا.
٣ ــ بەجێهێشتنی کەلێن‌و بۆشایی لە حاڵەتی هەڵگەڕانەوەی نونی زەنەدارو تەنوین بۆ پیتی (م) لە نێوان هەردوو لێوەکاندا، کە ئەمەش بابەتێکی تازەیەو^[3] دەبێ خۆمانی لێ بەدوور بکرین، بەڵکو دەبێ لێوەکان بە نەرم‌و شلی لەسەر یەکتری‌یەوە دابنێین‌و هیچ کەلێنێك لە نێوانیاندا بەجێ نەهێڵین، وەکو:
     
٤ ــ دانانی دەم بە یەک شێوە لەگەڵ هەموو پیتەکانی حاڵەتی شاردنەوە، وەکو:
        
٥ ــ درێژکردنەوەی زیاد لە پێویستی مینگەی نونی زەنەدارە تەنوین، وەکو:
           
٦ ــ شاردنەوەی نونی زەنەدارو تەنوین لەکاتی گەیشتنیان بە پیتی (غ) و (خ)، کە دەبێ بەدیار بخرێن، وەکو:
        

1 2 3 4

---

1. لەم جۆرە تێکهەڵکێشانەدا خودو سیفەتی پیتی یەکەم نامێنێت، بەجۆرێک هیچ شوێنەوارێکی نامینێ.
2. لەم جۆرە تێکهەڵکێشانەدا خودی پیتی یەکەم نامینێت بەلام سیفەتەکەی دەمینێ‌و دەچێتە ناو پیتی دووەمەوە.
3. ألتَّجويد المصَوَّر / د.أيمن رشدي سويد، لاپەڕە ـــ ٣٠٦